Akdeniz'de İki Büyük Güç:İspanyollar ve Osmanlılar

     İspanyollar Akdeniz'in batısında,Osmanlılar ise doğusunda bulunan iki büyük imparatorluktu.Bu iki imparatorluğun kuruluşu 14. ve 15. yüzyılın ortalarında başlıyor.İspanyollar batıdan,Osmanlılar ise doğudan Akdeniz'e hakim olmak istiyordu.1571 İnebahtı Muharebesi'nden önce bu iki devlet,savaş alanında karşı karşıya gelmiş ve birbirleriyle tanışmışlardı.



     1351-1352'de Aragon Krallığı,Venedik'le ve Bizans'la ittifak ederek Cenevizlilere karşı savaş halindeyken,Osmanlı Sultanı Orhan Bey,Ceneviz'in yanında yer almıştı.Böylece,İspanyollar ile Osmanlı arasında düşmanlık,bu savaş sırasında ortaya çıktı (Şubat,1352).Osmanlılar,Cenevizlilerle işbirliği yaparak savaşta önemli rol oynadılar.1.000 kadar okçu Türk kuvveti,Katalanlar ve Bizans'a karşı Galata'yı müdafaa etmişlerdi.

     İspanyol ve Osmanlı monarşileri kuruluşları açısından birbirleriyle parallelik gösterir.Ortaçağ'da,İspanya'nın kuzeyinde bulunan üç dört küçük Hıristiyan beyliğinin Müslümanlara karşı yüzyıllar süren mücadelesi sonucunda Birleşik İspanyol Monarşisi kuruldu.Osmanlılarda,Karesi Beyliğini ülkesine katmış,Rumeli'ye geçmişti (1352) ve Rumeli'de bir imparatorluğun temellerini atmıştı.Sonunda,Anadolu beylikleri ve nihayetinde İstanbul ele geçirildi.Bunların sonucunda,Akdeniz'in doğusunda güçlü bir imparatorluk ortaya çıktı.Bu sırada İspanya'da bulunan Aragon ve Kastilya krallığı,ülkenin güneyinde bulunan Müslümanlara karşı Reconquista (Kutsal Savaş) etrafında birleşmişlerdi.Osmanlı ve İspanyol devletleri tarihinde kutsal savaş,gazâ ve Reconquista,belirleyici bir rol oynamıştır.Kutsal savaşın son safhasında 1492'de Isabel ve Fernando Gırnata,ülkenin güneyindeki Müslüman Devletine karşı savaş açtılar ve yarımadadaki İslam egemenliğine son verdiler.İspanyollar bunu İstanbul'un fethine karşı,İslam'a karşı kazanılmış bir zafer olarak kutladılar.İspanyollarla beraber bütün Avrupa'da bu zaferi kutlamıştı.


     Kristof Kolomb'da bu heyecan içinde,Kraliçe Isabel'den gemiler için para temin etti.Kolomb,Kraliçe'ye "Çin'de Grand Khan ile Osmanlılara karşı bir saldırı organize etmeyi" vaat etti.Yani kutsal savaşın devamı olarak ,Osmanlı İmparatorluğu'nu arkadan vurmak.Kolomb,yanlışlıkla Amerika'yı keşfetti.İki milletin tarihinde, bunun gibi dünya tarihine yön vermiş çok önemli karşılaşma ve paralellik vardır.
İspanyollar,milli yapılarını kuvvetlendirmek için "Morisco" dedikleri Müslümanları ve Yahudileri İber Yarımadası'ndan atmak istiyorlardı.

     Türk denizcileri,İspanya'nın güneyine yakın olan Tunus ve Cezayir'e gitmeye başladılar.Bu sırada İspanyollar,Kuzey Afrika'da Oran ve Konstantin gibi limanları ele geçirmişlerdi.
Kuzey Afrika'da bulunan Müslümanlar,İstanbul'a heyetler göndererek yardım istediler;evvela Fatih'ten,sonra II.Bayezid'den yardım talebinde bulundular.Bunun üzerine Osmanlı denizcileri,kaptanları Kemal Reis idaresinde,1510-1520 yıllarında Batı Akdeniz sularında göründüler.Hicrete zorlanan İspanya Müslümanlarının Kuzey Afrika'ya göç etmelerine yardım ederek onları gemileriyle taşıdılar.İspanyol Monarşisi aynı zamanda,1492 yılında yayımladığı El-Hamra Fermanı ile ülkede bulunan Yahudileri Hıristiyan olmaları için zorluyor,olmayanları Engizisyon mahkemelerinde türlü işkencelere tabii tutuyor veya ülkeden gönderiyordu.


     Yahudi Hahamlarının yardım talepleri sonucunda Osmanlılar, "dinlerini değiştirmeleri için zorlanan Yahudilere" (Sefardik Yahudileri) sahip çıktı ve onları himayesi altına alarak kendi topraklarına nakletti.Osmanlı'nın himayesi altına aldığı bu yahudilerin 100.000 civarında olduğu tahmin ediliyor.Göçmen Yahudiler,Rumeli'deki şehirlere,Avlona ve Selanik'e,Filistin'e,Safed'e iskan ettirildiler.Osmanlılara hayatlarını belkide kültürlerini borçlu olan bu Yahudiler,dönemin Osmanlı'sına önemli teknolojiler getirdiler.Sefardikler,Selanik'te kurulan tekstil atölyelerinde Yeniçerilere kumaş imâl ediyordu.İber Yarımadasından kurtarılan bu Yahudiler,Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik ve sosyal hayatında önemli rol oynamışlardır.

     Veraset ve izdivaç yoluyla hem Alman İmparatoru,hem İspanya Kralı olarak Şarlken,karşısında Osmanlıları buldu.Akdeniz ve Orta Avrupa'daki mücadeleler,dünya harbi halini aldı.Akdeniz'e  kıyısı bulunan Tunus'un stratejik önemi büyüktü.Akdeniz'e hakim olmak isteyen İspanya ve Osmanlı bu bölgeye yerleşmek için girişimlerde bulunmaya başladı.1533'te Barbaros Hayreddin'in ele geçirdiği Tunus'u,Şarlken,1535'te Türklerin elinden aldı,fakat daha sonra Türkler şehri tekrar ele geçirdiler.

     1510'lardan itibaren,Batı Akdeniz'de üsler temin eden Osmanlılar,evvela Cezayir'e yerleşmişlerdi.Tunus üzerindeki bu mücadele Şarlken ve onun oğlu II.Felipe Döneminde devam etmiştir.Baba oğul,Avrupa'da Katoliklik için çalışmışlardı.Osmanlılarda bu devirde,Akdeniz'de büyük bir deniz gücü haline gelmiş bulunuyordu.1538 Preveze deniz zaferi,Akdeniz'de Osmanlı egemenliğinin başlangıcıdır.Osmanlılar,Akdeniz'in bir diğer adası olan Malta'yı ele geçirdikleri halde,İspanya büyük bir tehlikeye girecekti.Bunun farkında olan İspanyollar,Malta Şövalyelerini desteklediler ve bütün Avrupa,Malta Şövalyelerinin arkasında yer aldı.Böylelikle,Osmanlıların 1565 Malta kuşatması,büyük bir zayiatla başarısızlığa uğradı.

     Akdeniz üzerindeki mücadele dolayısıyla süren Osmanlı-İspanyol mücadelesinin ikinci dönemi,Kıbrıs Adası'nın fethiyle başlar.Osmanlıların Kıbrıs'ı fethetmesi sonucu Avrupa'da büyük bir haçlı seferi hazırlığı başladı.Papa'nın çağrılarıyla Venedik,İspanya,Avusturya arasında bir Haçlı birliği kuruldu.Şarlken'in gayrimeşru oğlu olan Don Juan kumadasında 200 kadırgadan oluşan büyük bir haçlı donanması harekete geçti.Hedef,Kıbrıs'ı Osmanlıların elinden almaktı.230 gemilik Osmanlı donanmasına İnebahtı'da baskın yapıldı ve sefer mevsimi geçtiği için zayıf durumda olan Osmanlı donanması savaşı kaybetti (1571).Savaşın galibi Don Juan İspanya'da kahraman olarak karşılandı.Bu savaş,Akdeniz'de Türk egemenliğinin sona erdiği anlamına gelir.Bu zaferden sonra haçlılar,yalnız Kıbrıs'ı değil,İstanbul'u ele geçirmeyi düşünmeye başladılar.Osmanlı donanması yeniden süratle inşa edildi ve 1572'de denize açılarak müttefik Haçlı donanmasının karşısına çıktı.Haçlılar bu kez savaştan kaçındı.

     İnebahtı Muharebesi,İspanyol kültüründe ve tarihinde bir dönüm noktasıdır.İspanya bu zaferden sonra Akdeniz'in hakimi oldu.Hatta,İspanyol edebiyatında Türk figürü,bu zaferden sonra göze çarpar.
Tunus,İspanya için Kıbrıs'tan daha önemliydi.1573'te "kahraman" Don Juan gelip Tunus'u aldı fakat Osmanlılar Tunus'u ertesi yıl tekrar ele geçirdi...

     İspanya,Portekiz işgali (1580) sonucu Amerika'ya ve Hint Denizi'ne yöneldi.Osmanlı ve İspanyol yakınlaşması ilk kez,II.Felipe'nin İngiltere'yi istila planı dolayısıyla gerçekleşti.İngiltere'yi istila etmek isteyen II.Felipe,Akdeniz'in doğusundan gelebilecek tehlikeyi yani Osmanlı'yı durdurmak istemiş ve bunun sonucunda 1584'te bir antlaşma imzalanmıştır...

Yazan--> Ayşe Nur KARA

Kaynak--> Halil İnalcık, Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı:Devlet,Kanun,Diplomasi